Bugüne kadar “download” ve “upload” tabirlerini birçok sefer duymuş olmalısınız. Bu tabirleri basitçe “indirme” ve “yükleme” olarak Türkçeleştirebiliriz. Lakin bu tabirler aslında teknoloji dünyasında ne manaya geliyor? Bir web sitesine evrak yüklerken yahut web üzerinden bir şey indirirken süreç nasıl işliyor?
Bunlar rastgele bir web kullanıcısının anlaması gereken temel tabirlerdir. İnternete abone olurken, sürat testi yaparken, ağ meselelerini giderirken, internet suratınızı seçerken yahut birçok farklı durumda bu tabirler devreye girer. Artık bu tabirlerin ne manaya geldiğine bakalım ve süreçleri daha düzgün kavramanız için temel bilgileri ele alalım.
Web ortamında upload (yükleme) terimini kolay bir tabirle bir şeyi “göndermek” formunda özetleyebiliriz. Bilgileri bulut ortamına, sunucuya yüklemek üzere düşünebilirsiniz. Yani bu durumda bir karşı taraf var. Yabancı kaynaklarda bu süreçten bazen “upwards (yukarı yönlü) olarak bahsedilir.
Bir web sitesine, öteki bir kullanıcının bilgisayarına yahut bir ağ pozisyonuna bir şey yüklediğinizde, aygıtınızdan öteki aygıta data göndermiş olursunuz. Belgeler, web sitesinin tutulduğu bir sunucuya yahut evrak transfer uygulamalarında olduğu üzere direkt diğer bir aygıta yüklenebilir.
Örneğin bir toplumsal medya platformuna fotoğrafınızı yüklediniz. Bu durumda fotoğrafınızı toplumsal medya sitesine, daha yanlışsız bir tabirle web sitesinin sunucusuna göndermiş olursunuz. Evrakın kaynağı sizsiniz ve diğer bir yere ulaştı. Bir şeyin “upload” olabilmesi için evrak tipi yahut nereye gittiği kıymetli değil. Rastgele bir bilgi transferi için bu terim kullanılabilir. E-posta yoluyla çalışma arkadaşınıza doküman göndermeniz, YouTube’a görüntü yüklemeniz yahut çevrimiçi müzik koleksiyonunuza müzik yüklemeniz üzere örnekleri çoğaltabiliriz.
Karşı tarafa göndermenin tersine, download demek indirmek ya da diğer bir deyişle kaydetmek demektir. Bu durumda tam aykırısı olarak diğer bir kaynaktan data alırız. Birebir formda, indirdiğiniz şeyin hiçbir ehemmiyeti yoktur. Boyutu ne olursa olsun, telefon, bilgisayar, tablet yahut rastgele bir aygıt için farklı bir pozisyondan bilgi aldığımızda bir şeyleri “download etmiş” oluruz. Web’den her türlü bilgi indirilebilir: kitaplar, sinemalar, yazılımlar vb.
Örneğin seyahat halindeyken bir sinema izliyorsunuz; bu süreçte sineması oluşturan gerçek bilgiler siteden (sunucudan) alınır ve telefonunuza kaydedilerek mahallî olarak kullanılabilir hale gelir. Twitch’te bir canlı yayın izlerken de aslında bir kadro bilgiler indiriyoruz. Yayını yapan kişi dataları karşıya gönderirken (upstream), siz yayını izlemek için bitler alırsınız (downstream).
İnterneti kullanırken download ve upload sürecini birebir anda gerçekleştirebiliyoruz. Web tarayıcınızı açın ve Google.com’a gidin. Bir kelimeyi arattınız (uploading) ve karşılığında arama sonuçları karşınıza çıktı (downloading). Girdiğiniz her arama terimi, aradığınız şeyleri talep etmek için siteye küçük bilgi kesimleri biçiminde gönderilmekte. Gönderdiğiniz bu isteklerin her biri, aygıtınızda başlayıp Google sunucularında son bulduğu için bu da aslında bir upload süreci. Sonuçları görmek istediğimizde ise görüntülediğimiz web sayfasının oluşması için bize küçük bitler gönderiliyor. Yani bir şeyleri karşı taraftan alıyoruz.
Daha somut bir örnek için e-posta senaryosunu düşünün. Birine e-posta yoluyla fotoğraf gönderdiğinizde, fotoğrafları bir e-posta sunucusuna (Hotmail, Gmail gibi) yüklüyorsunuz. Size e-posta gönderen birinden gelen fotoğraf eklerini kaydetmek istediğinizde ise bunları aygıtınıza indirmiş, yani download etmiş oluyorsunuz.
Yüklemeler ve indirmeler her vakit art planda gerçekleşir. Bir teknolojik aleti kullanırken art planda aşağı ve üst istikametli sayısız data transferi yapılır. Aslında birden fazla vakit bu süreci takip etmemiz gerekmez, fakat ortadaki farkı bilmek birtakım durumlarda değerlidir.
Örneğin meskeninize internet bağlatırken 50 Mbps download (indirme hızı) ve 5 Mbps upload (karşıya yükleme hızı) üzere sürat bedelleri görürsünüz. Birçok insan için download suratları upload suratlarına nazaran daha kıymetlidir. Standart kullanıcılar çok yüksek upload suratına muhtaçlık duymaz. Lakin değişen internet kullanım gereksinimleriyle birlikte upload suratları çok daha değerli hale geldi. İş, oyun yahut yayıncılık fark etmeksizin interneti kullanırken gereksinimlerinizi bilmeniz gerekir. Ayrıyeten bilginiz olmadığında muhtaçlığınızdan çok daha yüksek internet faturaları ödeyebilirsiniz.
İnternet Suratını Nasıl Test Ederiz?
Bağlantı testi konusunda tanınan olan speedtest.net adresini ziyaret edebilirsiniz. Ayrıyeten Speedtest’in taşınabilir uygulamaları da var. Örneğin internet servis sağlayıcınız 20 Mbps indirme ve 5 Mbps yükleme suratları vaat ediyor. Sürat testi yaptığınızda aşağıdakine emsal biçimde yahut buna yakın sonuçlar almanız gerekir.
Ek olarak, MBps (megabyte) ve Mbps (megabit) kıymetlerinin farklı olduğunu bilhassa belirtelim. 1 byte 8 bit’e eşittir. Örneğin 20 Mbps internet suratına sahipseniz, rastgele bir kaynaktan indirme/yükleme yaparken saniyede en fazla 2.5 MBps (MB/sn) sürate erişebilirsiniz. İnternet indirme suratınız, ödediğiniz fiyatla de kontaklı olarak internet servis sağlayıcınız tarafından belirlenir.
Bazı beşerler indirmek yerine bilgi akışını (streaming) tercih eder. Bunlar misal şeyler, lakin teknik olarak tıpkı değiller.
Örneğin sinemaları indirmek yerine çevrimiçi izlemenizi sağlayan platformlar vardır. Datalar gerçek vakitli olarak yüklense de aygıtınıza kalıcı olarak kaydolmaz. Netflix’ten örnek verelim. Uygulamaya giriş yaptıktan sonra direkt bir dizi yahut sinema izlemeye başladığınızda karşıdan data almış, yani yeniden indirme yapmış olursunuz. Lakin izlediğiniz şeyler aygıta kaydolmaz. Öte yandan içeriği indirmek için farklı bir kısım daha var. Bir sineması kalıcı olarak kaydettiğinizde sonrasında istediğiniz vakit izleyebilirsiniz.
İnternet teması olmadan sinema izlemek, evrak düzenlemek yahut müzik dinlemek istiyorsanız belgeyi büsbütün indirmeniz gerekir. Fakat içeriğe ulaşabilmek için indirme sürecinin büsbütün bitmesini beklemeniz kural.
Veri yüklemelerini ve indirmelerini destekleyen temel ağ protokolleri vardır. En kıymetli protokol olarak aygıtlar ortasında data göndermek ve almak için sunucuları/istemcileri kullanan FTP’yi (File Transfer Protocol-Dosya Transfer Protokolü) örnek gösterebiliriz. FTP, internete bağlı olan iki bilgisayar ortasında süratli halde evrak transferi sağlar. FTP uygulamasını evrak yüklemenin yanı sıra evrak indirmek için de kullanabilirsiniz.
Bir oburu ise web tarayıcınız aracılığıyla bilgi gönderip aldığınızda kullanılan protokol olan HTTP’dir (Hyper Text Transfer Protocol). Girmek istediğiniz sitenin adresini yahut IP adresini tarayıcı çubuğuna girdikten sonra HTTP yardımı ile siteye bir ilişki isteği masraf. Bu ilişki isteğini kabul eden sitenin sunucusu ile temas kurulur ve internet sitesine girmiş olursunuz.